१. मामू

(आ) मामूच्या स्वभावातील विविध पैलूंचे विश्लेषण करा.
उत्तरः ‘मामू’ या सर्वसामान्यांतील असामान्य माणसाविषयी लिहिताना लेखक शिवाजी सावंत यांनी मामूच्या स्वभावातील अनेक पैलू उलगडून दाखवले आहेत. मामूच्या व्यक्तिमत्त्वाला प्रेमळपणा, मायाळूपणा,संवेदनशीलता, देशप्रेम, स्वामीनिष्ठा, जबाबदारपणा, समाधानी वृत्ती, माणुसकी, धर्मसहिष्णुता, दुसर्‍याला मदत करण्याची, आधार देण्याची वृत्ती, दूरदृष्टीपणा, चिकाटी असे अनेक आयाम दिसतात.
     मामूचा स्वभाव मुळातच प्रेमळ, मायाळू आहे. त्याचा जीव त्याच्या शाळेतील मुलांमध्ये वसतो. मुलांमधील चैतन्य पाहून त्याला समाधान मिळते. देशप्रेम हे मामूच्या नसानसांत भिनल्याचे दिसून येते. राष्ट्रगीताचा सन्मान, ध्वजवंदनेची त्याची पद्धत यांवरून त्याच्यातील देशप्रेमाची झलक दिसून येते. संस्थानिकांच्या काळात प्रचंड शारीरिक श्रम कोणत्याही तक्रारीविना करताना पाहून त्याच्यातील स्वामिनिष्ठता, कर्तव्यनिष्ठा आपणांस लक्षात येते. कोणत्याही प्रकारचा कमीपणा न मानता समोर दिसेल ते काम कोणत्याही मोबदल्याची अपेक्षा न करता करणे यातून त्याच्यातील कष्टाळूपणा व समाधानी वृत्तीचे दर्शन घडते. मामू जेवढा उत्साही, कष्टकरी आहे तेवढाच तो स्थितप्रज्ञ आणि जबाबदारही आहे. आपल्या मुलांवरील संस्कार, त्यांच्या शिक्षणाप्रती असलेली जागरूकता, त्यांच्या भविष्याचा वेध घेणारी दूरदृष्टी यांवरून त्याच्यातील जबाबदार बापाची ओळख होते. शाळेतील आजारी असणाऱ्या लहानग्या मुलांना ‘मामू’ आई बनून माया देतो, मुलं घाबरलेली असताना त्यांना धीराने घ्यायला शिकवतो. त्याच्यातील ममता येथे प्रतीत होते; मात्र मुलांना ताठपणे उभे राहायला शिकवणारा कणखर ‘मामू’ आईच्या आठवणींमुळे अगदी लहान मुल होऊन रडू लागतो. यावरून त्याच्यातील संवेदनशीलतेची जाणीव होते. मामू धर्मापेक्षा माणुसकी जपणारी, माणुसकीला सम्मान देणारी व्यक्‍ती असल्याने त्याने अनेक माणसं स्वत:भोवती जोडली आहेत. मामूकडे असलेले ज्ञान, मग ते उर्दू भाषेचे असो, वैद्यकीचे असो वा शाळेतील कोणत्याही विषयाचे असो, तो सातत्याने ते वाटत राहतो. इतरांना समृद्ध करत राहतो. असा हा मामू आपल्या या आगळ्यावेगळ्या स्वभाववैशिष्ट्यांमुळे साऱ्यांच्याच मनावर राज्य करतो.